ساختار سازمانی روشی سازمانی برای نظم دادن به افراد و کارها بوده تا از این طریق وظایف به بهترین شکل انجام شده و اهداف حاصل شود. اگرچه در سازمان‌های کوچک افراد روزانه با یکدیگر در تماس بوده و هماهنگی‌ها شکل می‌گیرد اما در سازمان‌های کوچک هم جهت رسیدن به اهداف برنامه‌ریزی شده و حرکت مناسب در مسیر بلوغ سازمانی وجود ساختار سازمانی از الزامات اولیه است. فارغ از اندازه‌ی سازمانی، مسئولیت‌ها با توجه به شرح وظایف مشخص می‌شود. با رشد سازمان، مسئولیت‌ها برای اشخاص تعریف نشده بلکه برای جایگاه‌های شغلی تبیین می‌شود[1].
تعیین ساختار بهینه برای هر سازمانی به عوامل متعددی بستگی دارد که می‌توان به موارد زیر اشاره کرد[2، 3]:
- حیطه‌ی وظایف سازمان
- اندازه‌ی سازمان
- شرایط مالی
- پراکندگی جغرافیایی
- امکانات
- تنوع سبد محصولات در بازار
نتیجه‌ی تأثیرگذاری عوامل مطرح شده بر روی ساختار سازمانی شکل‌گیری ساختار به یکی از شیوه‌های وظیفه‌ای، محصول‌محور، منطقه‌ای، ماتریسی، پیوندی، تیمی، شبکه‌ای، ستاره‌ای، شبدری و مجازی می‌شود که هر کدام دارای ویژگی‌های، مزایا و محدودیت‌هایی هستند که در شرایط خاص خود گزینه‌ی بهینه و مطلوب سازمانی هستند[1، 4، 5].
با توجه به تغییر ویژگی‌های محیط اقتصادی و حرکت به سمت اقتصاد دانش‌بنیان که بستر شکل‌گیری شرکت‌های دانش‌بنیانی بوده که با هدف هم‌افزایی علم و ثروت، توسعه‌ی اقتصاد دانش‌محور، تحقق اهداف علمی و اقتصادی در حوزه فناوری و با ارزش‌افزوده بالا تشکیل شده، و با درنظرگرفتن این مهم که ساختار سازمانی کارا و متناسب با توسعه فناوری از عوامل موثر در توسعه شرکت‌ها دانش‌بنیان است؛ باید ساختار سازمانی مطلوب و مناسب این شرکت‌ها که به‌صورت خصوصی و یا تعاونی مشغول به فعالیت هستند تعیین گردد[2].
جدول 1 توضیحی اجمالی پیرامون انواع ساختار سازمانی ارائه کرده است[2، 5، 6، 7، 8]:
جدول 1. انواع ساختار سازمانی
| ردیف | نام | توضیح | |
| مزیت | محدودیت | ||
| 1 | وظیفه‌ای |
|
|
| 2 | محصول‌محور |
|
|
| 3 | منطقه‌ای |
|
|
| 4 | ماتریسی |
|
|
| 5 | پیوندی |
|
|
| 6 | تیمی |
|
|
| 7 | شبکه‌ای |
|
|
| 8 | ستاره‌ای |
|
|
| 9 | شبدری |
|
|
| 10 | مجازی |
|
|
همان‌طور که در جدول فوق مشاهده می‌شود هیچ‌گونه ساختار سازمانی وجود نداشته که عاری از محدودیت باشد اما نکته‌ی مهم این است که سازمان‌های دانش بنیان با چه ساختاری بهتر به اهداف خود می‌رسند؟
شرکت‌های دانش بنیان باید خلاق، نوآور، توانمند و انعطاف‌پذیر بوده تا بتوانند در محیط‌های رقابتی بقا و پاسخ‌گویی خود را به محیط حفظ کنند. سازمان‌های دانش بنیان نیازمند روند سریع تبادل اطلاعات بوده که با ساختارهای سنتی سلسله مراتبی در تضاد بوده و باعث ناتوانی در رقابت با دیگر سازمان‌ها می‌شود. شرکت‌های دانش بنیان با توجه به ماهیت فعالیت خود و با در نظر گرفتن شرایط محیط اقتصادی باید انعطاف‌پذیر، تیم‌محور، غیرمتمرکز، غیررسمی و دارای کارکنان دانشی باشد. از طرف دیگر با توجه به زندگی در دهکده‌ی جهانی و افزایش ارتباطات روزانه و بصورت لحظه‌ای خواسته‌های جدید بر این شرکت‌ها تحمیل شده که جهت حفظ در محیط کسب‌وکار باید توان پاسخ‌گویی داشته باشند. همان‌گونه که انتظارات از این شرکت‌ها افزایش یافته، دانش بنیان‌ها نیز جهت پاسخ‌گویی به این انتظارات باید از مزایای ساختارهای مختلف بهره‌مند شوند بدین منظور ساختار مناسب و بهینه برای شرکت‌های دانش بنیان ساختارهای ترکیبی بوده که به صورت ادغامی از ساختارهای تیمی، شبکه‌ای و مجازی است. ارتباطات تیمی تسهیل‌گر فرایند ارتباطات سازمانی بوده و با به‌کارگیری متخصصین قابل بستر خلاقیت و نوآوری را فراهم می‌کند. همچنین ساختار شبکه‌ای امکان بهره‌مندی از توانایی‌های دیگران جهت حصول اهداف را امکان‌پذیر کرده و بستر فناوری اطلاعات و ارتباطات با گسترش دسترسی و کاهش هزینه‌ها سازمان را در نیل به موفقیت یاری می‌کند.
در نهایت باید بیان داشت که شرکت‌های دانش‌بنیان دارای محیط داخلی و خارجی، فرهنگ سازمانی و ذهنیت‌های مدیریتی، ماهیت و فلسفه وجودی، فناوری در دسترس، هدف‌گذاری، چرخه عمر، توان مالی و… متفاوتی بوده که همگی بر نوع ساختار سازمانی منتخب اثر گذارند. به طور کلی این عوامل در دو دسته کلی عوامل محتوایی (کلیت سازمان و جایگاه آن) و عوامل ساختاری (ویژگی‌های درونی) قابل تعریف هستند.
منابع:
- http://www.mokha.ir
- لینکلن، ر.، (1384)، بازآفرینی سازمانی: طرحی برای سازمان‌های سده بیست‌ویکم، ترجمه: تقی ناصرشریعتی، تهران: سازمان مدیریت صنعتی.
- http://cstland.com
- اللهیاری‌فرد، ن.، عباسی، ر.، (1390)، “بررسی الگوی مناسب ساختار سازمانی شرکت‌های دانش‌بنیان”، فصل‌نامه تخصصی پارک‌ها و مراکز رشد، سال 8، شماره 29، صص 55- 47.
- کارشناس، ع.، محمدی، ک.، (1390)، مفاهیم فناوری هوشمند و الگوهای توسعه سیستم، تهران: یوسف.
- استیری، ر.، مشیری، ب.، (1393)، “ابزارهای تامین مالی بنگاه‌های دانش‌بنیان”، مجموعه مقالات دومین کنفرانس بین‌المللی توسعه نظام تامین مالی در ایران.
- bargozideha.com
- Jangwoo, L., (2000), “Challenges of korea Technology-based venture and governmental policies in the exergent technology sector”, Technovation, No. 20, pp. 489- 495.