مشاوران سازمانی؛ تسهیل‌کننده یا تصمیم‌گیرنده

مدیران در هر سازمانی به صورت مداوم در معرض تصمیمات متفاوتی درباره‌‌ی ذینفعان، بازار، نیروی انسانی، سازمان و… هستند و در بسیاری از مواقع بر مبنای شهود خود قضاوت می‌کنند. این در حالی است که عوامل متعددی سبب سوگیری و برداشت ناصحیح در قضاوت آن‌ها می‌شود. از طرف دیگر اﻓﺰاﯾﺶ رﻗﺎﺑﺖ میان سازمان‌ها موجب شده که هزینه‌ی تصمیمات اشتباه برای سازمان‌ها بسیار بالا و در برخی موارد جبران‌ناپذیر شده و جبران هزینه‌های وارده صرفه‌ی اقتصادی نداشته؛ لذا بسیاری از فعالیت‌ها که امکان انجام آن توسط متخصصین بیرونی با کیفیت قابل قبول وجود دارد، به بیرون از سازمان واگذار می‌شوند. در این میان نیاز به خدمات مشاوره مدیریت ﺑﻪ دﻟﯿﻞ ﻣﻮاﺟﻬﻪ ﻣـﺪﯾﺮان ﺑـﺎ ﻣـﺴﺎﺋﻞ و ﻣـﺸﮑﻼت ﭘﯿﭽﯿـﺪه و ﮔﻮﻧـﺎﮔﻮن ﻫﺮ روز ﺑﯿﺸﺘﺮ از دﯾﺮوز اﺣﺴﺎس ﻣﯽ‌ﺷﻮد^[1].

در ابتدا باید بیان داشت که «ﻣﺸﺎوره ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺧﺪﻣﺘﯽ اﺳﺖ تسهیل‌کننده فرآیند تصمیم‌گیری مدیریتی ﮐﻪ ﺗﻮﺳﻂ اﻓﺮاد ﻣﺠﺮب و آﻣـﻮزش دﯾـﺪه و در قالب ﻗﺮارداد(ﻣﺎﺑﯿﻦ ﻣﺸﺎور و ﮐﺎرﻓﺮﻣﺎ) اراﺋﻪ ﻣﯽ‌ﺷﻮد.» بر این اساس ﻣﺸﺎوران ﺑﻪ شرکت‌ها در ﺷـﻨﺎﺧﺖ و تحلیل مسائل سازمانی و ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد راه‌ﺣﻞ و در صورت درخواست اجرای راهکارهای بهبود ﮐﻤﮏ می‌ﮐﻨﻨﺪ، بنابراین باید توجه داشت که ﻣﺸﺎوران، اﻓﺮاد ﻣﺴتقلی در زمینه‌های ﻣـﺎﻟﯽ، ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ، ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺣﺴﺎﺳﯽ در ﻗﺒﺎل سازمان ﮐﺎرﻓرما هستند^[2].

هم‌زمان با توجه به اهمیت مشاوره در رفع مشکلات سازمانی در ایران و نیز ضرورت برطرف کردن رکود اقتصادی دهه 1330، «مرکز راهنمای صنایع ایران» برای کمک به صنایع نوپا شکل گرفت. اگرچه از آن زمان بیش از چندین دهه می‌گذرد اما لزوم اهمیت رفع مشکلات صنایع نوپا به عنوان موتور محرکه اقتصادی هم‌چنان در خور توجه بوده با این تفاوت که امروزه شرکت‌های دانش‌بنیان، بخش عمده‌ای از صنایع نوپا را تشکیل داده و باید چالش‌ها و توانمندی مشاوره در رفع این چالش‌ها در شرکت‌های مذکور مورد بررسی قرار گیرد^[3].

به‌ طور کلی چالش‌های فراروی شرکت‌های دانش‌بنیان را می‌توان در قالب دو دسته کلی عوامل مخرب داخلی (که به زیرساخت‌ها و فرآیندهای داخل سازمان اشاره دارد) و عوامل مخرب خارجی (که به عوامل مختلف محیط‌های خرد و کلان که مهمترین آنها بازار، محصولات جایگزین و شرایط اقتصادی است) تقسیم‌بندی کرد. بانک جهانی اعتقاد دارد که جهت فائق آمدن بر چالش‌های شرکت‌های دانش‌بنیان می‌توان از موارد زیر کمک گرفت^{[2، 4، 5]}:

• تمرکز بر آموزش و توسعه منابع انسانی، سیستم اثربخش نوآوری و ابداع، زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی و سیستم‌های اقتصادی و نهادهای انگیزشی
• جذب حمایت مالی با هدف اخذ استانداردهای فنی، مدیریتی و تجاری جهانی
• ورود به عرصه‌های بین‌المللی و نمایشگاه‌های بین‌المللی
• تاکید بر تجاری‌سازی و بازاریابی
• فرهنگ‌سازی خرید محصولات دانش‌بنیان

اگرچه بانک جهانی راهکارهایی را برای کاهش چالش‌های شرکت‌های دانش بنیان ارائه داده است اما باید به این مهم توجه کرد که بنگاه‌های صنعتی تأسیس شده توسط افراد خلاق کارآفرین با ورود به مرحله‌ی ‌رشد نمی‌توانند از روش‌های غیررسمی و متداول سنتی استفاده نمایند، لذا استفاده از خدمات ارائه شده حقیقی و حقوقی فکری و اجرایی در اداره‌ی بهتر شرکت‌های دانش‌بنیان از راهکارهای اصلی برطرف کردن چالش‌های صنایع نوپا می‌باشد^{[4، 6]}.

در دریافت خدمات مشاوره باید توان تمیز بین «خدمات ارشادی (پیشنهاد راهکارهای بهبود)» و «خدمات حرفه‌ای (انتخاب و اجرای راهکارهای بهبود)» را دارا بود. به‌صورت سنتی نقش مشاوره‌ مدیریت در سازمان‌ها، «مشاوره دادن به مدیریت ارشد سازمان» تعریف شده و مشاوره در واقع چیزی جز ارائه‌‌ی توصیه‌‌ به سازمان‌ها نبوده است. بنابراین مشاوران در اصل برای اداره‌ سازمان‌ها و تصمیم‌گیری به‌جای مدیران سازمان به‌کار گرفته نمی‌شدند. آن‌ها قدرتی برای تصمیم‌گیری یا اجرای تغییر نداشته و مسئولیت آن‌ها تنها حفظ کیفیت و یکپارچگی راه‌حل‌هایی بوده که به مدیران سازمان ارائه می‌کردند و انتخاب و اجرای این توصیه‌ها و راه‌حل‌ها، کاملاً برعهده‌ مدیران سازمان بوده است. اگرچه در عمل انواع و درجات مختلفی از توصیه‌ها (از ایجاد تغییرات اندک در یک فرایند تا پروژه‌های کلان سازمانی) وجود داشته ولی نکته‌ کلیدی در مورد نقش مشاوران به‌عنوان توصیه‌کننده این است که تنها صرف ارائه‌ راه‌حل مناسب کافی نبوده؛ بلکه باید راه‌حل مناسب از شیوه‌ای مناسب، در زمان مناسب و به افراد مناسب ارائه شود (کلیدی‌ترین مهارت مشاور). بنابراین هنر مشاور «انجام کارها بدون داشتن مسئولیت اجرایی» است. اما سازمان نیز باید دانش و مهارت لازم برای استفاده از توصیه‌های مشاور را داشته تا بتواند از پیشنهادهای دریافت‌شده حداکثر استفاده را کند^{[7، 8]}.

در دیدگاهی دیگر، مشاوران علاوه به ارائه دانش خود به سازمان، به صورت عملی نیز یاری‌گر سازمان می‌شوند. در این شیوه علاوه بر ارائه‌ی زمینه تغییرات، به چگونگی اجرای تغییرات و اجرایی کردن آن نیز پرداخته می‌شود. بنابراین هدایت و آموزش سازمان برای اجرای تغییرات مورد نیاز و پیاده‌سازی راه‌حل‌های ارائه شده توسط مشاور، نقش دیگر مشاوران مدیریت در دنیای امروز است^[7].

پس می‌توان بیان داشت که مشاور به‌عنوان یک «متخصص[1]» با ارائه خدمات ارشادی با مدیران و کارشناسان سازمان هم‌فکری کرده و نتیجه تصمیمات خود را در اختیار آنان قرار می‌دهد؛ در ادامه با نقش «تسهیل‌گر[2]» با ارائه آموزش‌ها و مهارت‌های لازم و در قالب ارائه خدمات حرفه‌ای، سازمان را قادر به حل ریشه‌ای مشکلات خود می‌نماید. اما باید به این مهم توجه کرد که پیشنهادات و اقدامات مشاوران برون‌سازمانی به‌دلیل قرار نگرفتن در بطن روند و فرایندهای سازمانی، به‌جای ارائه توصیه‌های اثربخش به بیان شیوه‌های غیراجرایی و یا بدون درنظر گرفتن شرایط و فرهنگ سازمانی و کسب‌وکار بپردازند^[9].

در نهایت باید بیان داشت که تصمیم‌سازی درست و به‌هنگام، بهره‌مندی از دانش روز، تخصص، تجربه و ارتباطات موثر مشاور در ترغیب سازمان‌ها به استخدام مشاور در حوزه‌های مختلف اثرگذار بوده و آن‌چه در نهایت برای مشاوران ارزش‌افزوده و مزیت رقابتی ایجاد خواهد کرد بهره‌گیری از نوآوری و خلاقیت برای توسعه برند، کاهش زمان، کاهش هزینه و توسعه فرهنگ صنعتی در سازمان با هدف ارائه راه‌حل برای رفع مشکلات است.

منابع:

1. امرالله، ا.، (۱۳۹۰)، “ارزیابی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب سند چشم‌انداز ۲۰ ساله با تاکید بر دست‌یابی هایتک”، دومین همایش مدیریت پژوهش و فناوری، صص. 10- 1.
2. yazdfarda.com
3. فخاری، ح.، سلمانی، د.، (۱۳۹۲)، “رهبری در مهندسی؛ رویکردی جهت بهبود مدیریت شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان”، فصل‌نامه تخصصی پارک‌ها و مراکز رشد، سال ۹، شماره ۳۵، صص. 58- 52.
4. Ghorbani, Z., (2015), “Iran and knowledge-based economy: challenges and solutions“, Journal of Applied Environmental and Biological Science, vol. 5, No. 8, pp. 475-481.
5. worldbank.org
6. زندحسامی، ح.، (۱۳۹۴)، “نگاه نهادی به پسابرجام”، ماه‌نامه آموزشی، علمی خبری، تحلیلی اقتصاد دانش‌بنیان، شماره 1، صص. 107- 104.
7. وحید، م.، امان‌پور، ت.، (1388)، “نقش، اهمیت و جایگاه مشاوران نزد سیاست‌گذاران و مدیران همراه با بررسی نمونه موردی مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران”، فصل‌نامه سیاست، دوره 39، شماره 2، صص. 370- 352.
8. Reilly, A., (2010), “How bush decided“, Fortune, Feb. 11, pp. 45-65.
9. بیزرمن، م. (1391)، مدیران و چالش‌های تصمیم‌گیری، ترجمه: علی سرزعیم، چاپ دوم، تهران: انتشارات آریا قلم.

[1]. Expert

[2]. Facilitator