رسانه کریدور خدمات فناوری حامی فناوران و شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی 
با گسترش روز افزون فناوری، اقتصاد جهانی رویکرد خود را از اقتصاد سنتی به سمت اقتصاد دانش بنیان با پایه‌ی علم و فناوری سوق داده است. سودآوری بالای شرکت‌های فعال در حوزه‌ی دانش بنیان در کشورهای پیشرو مانند آمریکا و ژاپن باعث شده است تا در ایران نیز موضوع شرکت های دانش بنیان و اقتصاد دانش بنیان بیش از پیش پررنگ‌تر شود. به طوری که به اذعان معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، در مدت اجرای طرح تأیید شرکت‌ها به عنوان دانش بنیان، نزدیک به ده هزار شرکت، متقاضی پیوستن یه جمع شرکت های دانش بنیان، شدند[۱]. به اعتقاد کارشناسان با وجود افزایش شرکت های دانش بنیان، هنوز نیازمندی‌های اساسی این شرکت‌ها به‌طور کامل مورد توجه قرار نگرفته است[۲]. نقش اساسی این نوع شرکت‌ها در مقطع کنونی افزایش سرعت رشد فناوری و ارتقای کیفیت محصولات و همچنین سهولت انتقال دو طرفه‌ی فناوری است که به ندرت کسب و کارهای سنتی قدرت ایجاد آن را دارند[۳].
با رشد سریع ایجاد شرکت های دانش بنیان و از طرفی توسعه‌ی شرکت های دانش بنیانِ نوپای کنونی، پیش‌بینی می‌شود تا ده سال آینده، تعداد شرکت های دانش بنیان به بیش از ۳۰ هزار شرکت، برسد. هر یک از شرکت های دانش بنیان یعنی حداقل یک ایده‌ی نوآورانه‌ی مبتنی بر علم و دانش که قابلیت تجاری‌سازی و ایجاد ارزش‌افزوده دارد. از طرف دیگر با توجه به این‌که ایجاد و شکل‌گیری نظریه‌ی دانش بنیان در کشورهای پیشرفته شکل گرفته است، پیاده‌سازی و اجرای آن در ایران با مسائل متعددی رو به رو است و سؤال اصلی مطرح شده این است که: «در چه شرایطی طرح‌های دانش بنیان قابلیت رشد دارند!؟» سؤالی که پاسخ‌های متعددی دارد[۴].
در ادامه به سه مورد از مهم‌ترین این شرایط رشد، پرداخته می‌شود:
۱) حمایت مناسب دولت و پرداخت تسهیلات: این بخش اقتصادی مهم‌ترین و اثرگذارترین عامل را حمایت‌های مادی و معنوی دولت می‌دانند. در این راستا با راه‌اندازی صندوق نوآوری و شکوفایی، ارائه تسهیلات به شرکت های دانش بنیان به‌صورت ویژه دنبال می‌شود. از دیگر حمایت‌ها در این زمینه معافیت‌های مالیاتی و گمرکی برای شرکت های دانش بنیان است[۵].
۲) فروش محصولات و خدمات دانش بنیان: نوع محصولات دانش بنیان و طولانی‌بودن فرآیند به نتیجه رساندن ایده‌ها، دغدغه‌ای است که بسیاری از شرکت‌ها برای ساخت محصولات داخلی با آن مواجه هستند. در این میان عدم‌دسترسی به بازارهای جهانی و نبود بازار مناسب داخلی برای محصولات شرکت های دانش بنیان، در کنار نبود دانش کافی در علم و تجارت و بازاریابی در بین این شرکت‌ها از جمله چالش‌هایی است که در برابر رشد و توسعه‌ی شرکت های دانش بنیان قرار دارد[۶].
۳) تأمین سرمایه‌ی مورد نیاز: تعداد زیاد فارغ‌التحصیلان دانشگاهی از یک‌سو و ماهیت شرکت های دانش بنیان و حمایت‌های صورت گرفته، باعث احداث این شرکت‌ها از سوی جوانان جویای کار شده است. باید به این نکته توجه داشت که این قشر از کارآفرینان معمولاً با مشکل سرمایه و نقدینگی مواجه هستند. از طرف دیگر، پس از اجرای موفقیت‌آمیز برجام و حتی پیش از آن، هیأت‌های ارشد تجاری و اقتصادی کشورهای خارجی روانه‌ی ایران شدند تا بتوانند پس از رفع تحریم‌های اقتصادی و بانکی، سرمایه‌گذاری‌هایی را در ساختار اقتصادی کشور مشتمل بر بخش‌های جذاب سرمایه‌گذاری مانند انرژی، حمل و نقل و… انجام دهند. با شکل‌گیری و تبلور اقتصاد دانش بنیان در کشور روند برنامه‌ریزی مطلوب جهت جذب و هدایت سرمایه‌گذارهای خارجی را تسهیل کرده و از طرف دیگر مشکلات نقدینگی و نبود سرمایه‌گذار در این بخش را تا حدودی کاهش داده است[۷].
علاوه بر سه عامل مطرح شده به‌عنوان شرایط رشد طرح‌های شرکت های دانش بنیان، در مسیر رشد و توسعه‌ی این شرکت‌ها باید به چالش‌های زیر نیز توجه کرد:
۱- عدم آشنایی فضای کسب و کار به دانش روز و در نتیجه عدم حمایت از طرح‌های نوآورانه و فناورانه شرکت های دانش بنیان[۸]
۲- فقدان استانداردهای ملی و صنفی برای محصولات شرکت های دانش بنیان[۲]
۳- فقدان سرمایه‌ی کافی در شرکت های دانش بنیان(به دلیل نوپا بودن اکثر آن‌ها) و ورشکستگی آنان[۹]
۴- فقدان فرهنگ سرمایه‌گذاری خطرپذیر در کشور[۱۰]
۵- عدم مشارکت شرکت های دانش بنیان در پروژه‌های دولتی[۱۰]
۶- مشکلات عدیده حقوقی، بیمه‌ای و مالیاتی شرکت های دانش بنیان نوپا[۱۱]
۷- واردات بی‌رویه‌ی کالاهای مشابه خارجی با کالاهای تولید شده توسط شرکت های دانش بنیان داخلی[۱۱]
۸- مسائل ناشی از جوان بودن اعضای هیأت مدیره و سهامداران(ایجاد اختلاف، عدم تجربه در شراکت و همکاری، ترس از شکست، عدم تجربه‌ی کافی، عدم شناخت از بازار، اعتماد به نفس کاذب و…)[۱، ۵، ۷، ۱۰]
۹- نداشتن طرح تجاری منسجم و هدفمند جهت برنامه‌ریزی برای آینده‌ی شرکت[۱۲]
۱۰- نداشتن واحد مالی و حسابداری مستحکم برای مدیریت بر درآمدها و هزینه‌ها[۱۲]
۱۱- نداشتن دید مناسب و تجربه‌ی کافی نسبت به بازار فروش محصولات جهت برنامه‌ریزی برای فروش محصول نه تولید و انبار محصول[۱۲]
۱۲- عدم تبلیغات صحیح محصولات به خاطر بالا بودن هزینه‌های تبلیغات[۴]
۱۳- ضعیف بودن روحیه‌ی تیمی بین اعضای شرکت به خاطر مسائل حاشیه‌ای و غیرمرتبط با مسائل کاری[۱۳]
۱۴- عدم اعتماد فضای کسب و کار به تولیدات داخلی به خاطر کم بودن کیفیت یا بدقولی شرکت‌ها[۱۳]
۱۵- وجود رانت‌های داخلی فروش محصولات خارجی[۱۴]
۱۶- عدم حمایت دولت جهت تأمین سرمایه و سرمایه‌ی در گردش جهت راه‌اندازی خطوط تولید[۱۴]
۱۷- عدم حمایت دولت از تولید محصولات داخلی به خاطر اشباع بودن بازار از اجناس خارجی[۱۴]
۱۸- ورود کالاهای قاچاق به کشور و مقرون به صرفه نبودن تولیدات دانش بنیان[۱۵]
۱۹- کمبود و یا عدم دانش فنی و تخصص کافی در داخل کشور برای بومی‌سازی دانش فنی[۹]
۲۰- رقابت ناسالم بین شرکت‌های داخلی[۱۶]
۲۱- کم بودن امید به آینده‌ی کاری به خاطر تورم بالای موجود و اوضاع اقتصادی نابسامان داخلی[۱۶]
۲۲- عدم همکاری مناسب شهرداری‌ها و اعمال قانون معافیت از عوارض[۱۶]
۲۳- عدم اجرای صحیح و کامل قانون حمایت از شرکت‌ها و مؤسسات دانش بنیان[۱۶]
۲۴- خلأها و تداخل‌های نهادی[۱۰]
۲۵ـ کندی فرایندهای تصمیم‌گیری و سیاست‌گذاری[۱۰]
۲۶- هماهنگی نهادی میان بخش‌های دفاعی و غیردفاعی[۱۷]
۲۷- نبود بانک اطلاعاتی جامع و فراگیر و به‌روز از نیازهای فناورانه دستگاه‌ها و وزارتخانه‌ها[۱۷]
چالش‌ها و عوامل مطرح شده در دو دسته‌ی کلی عوامل مخرب داخلی (نشات گرفته از عوامل داخلی شرکت) و مخرب خارجی (نشات گرفته از محیط و فضای کسب‌وکار) تقسیم‌بندی می‌شوند[۲].
در مقایسه با دیگر کشورهای در حال توسعه که نیز تئوری دانش بنیان را اقتباس کرده‌اند، ایران به مراتب با مشکلات و چالش‌های بیشتری روبه‌رو است. از عمده دلایل این موضوع وجود وحدت رویه، انسجام و یکپارچگی در کشورهایی مانند آرژانتین، برزیل، مالزی، کوبا و چین است که از بسیاری از چالش‌ها جلوگیری می‌کنند. از طرف دیگر در این کشورها، بخش خصوصی سهم قابل توجهی در اقتصاد ملی دارد که ساختار دولتی از طریق اقتصاد باز و حمایت‌های غیرمستقیم این بستر را فراهم کرده است[۱۷].
برای تسریع در فرآیند رشد شرکت های دانش بنیان، رفع موانع بیان شده ضروری است. بر این اساس راهکارهای زیر پیشنهاد می‌شود:
۱- بازنگری ساختاری و حرکت به سوی یکپارچگی ساختاری[۸]
۲- توسعه‌ی بیش از پیش صندوق‌های سرمایه‌گذاری ریسک‌پذیر دولتی و غیردولتی[۱۱]
۳- ارائه‌ی بیش از پیش وام‌های با بهره‌ی پایین یا بدون بهره با زمان تنفس کافی به شرکت های دانش بنیان[۱۳]
۴- فرهنگ‌سازی در جهت خرید محصولات دانش بنیان از طریق تشویق و حمایت از صنایع داخلی با پرداخت سوبسید جهت خرید این محصولات در مقابل محصولات رقبای خارجی[۱۲]
۵- ایجاد بسترهای حمایتی مالی از شرکت های دانش بنیان برای أخذ استانداردهای فنی، مدیریتی و تجاری جهانی و ورود به عرصه‌های بین‌المللی و نمایشگاه‌های بین‌المللی[۱۲]
۶- آموزش و حمایت از شرکت های دانش بنیان در تجاری‌سازی و بازاریابی[۱۴].
بر اساس گزارش بانک جهانی[۱] با تمرکز بر چهار مورد آموزش و توسعه منابع انسانی، سیستم اثربخش نوآوری و ابداع، زیرساخت‌های اطلاعاتی و ارتباطی و سیستم‌های اقتصادی و نهادهای انگیزشی می‌توان بر چالش‌های فراروی شرکت های دانش بنیان غلبه کرد[۱۸].
در نهایت باید توجه داشت که فاصله‌ی بسیاری میان تولید علم در سطح انتشار مقاله و رساندن این علم به سطح عملی همراه با نتایج تجاری، توسعه‌ای و کاربردی وجود دارد. هرچند اطلاعات آماری از این دست در نگاه اول می‌تواند به منزله‌ی چشم‌اندازی امیدبخش در توسعه‌ی اقتصاد دانش بنیان مد نظر قرار گیرد، اما نباید فراموش کرد با ذکر تعداد کمی شرکت‌ها و پارک‌های فناوری، نمی‌توان به ارزیابی صحیحی از بازده‌ی توسعه‌ای و مالی این شرکت‌ها دست یافت.
[۱] . World Bank
منابع:
- isna.ir
- http://donya-e-eqtesad.com
- daneshbonyan24.ir
- http://iusnews.ir
- امرالله، ا.، (۱۳۹۰)، “ارزیابی توسعه شرکت‌های دانش‌بنیان در قالب سند چشم‌انداز ۲۰ ساله با تاکید بر دست‌یابی هایتک”، دومین همایش مدیریت پژوهش و فناوری، صص. ۱۰- ۱٫
- فخاری، ح. و سلمانی، د.، (۱۳۹۲)، “رهبری در مهندسی؛ رویکردی جهت بهبود مدیریت شرکت‌های نوپای دانش‌بنیان”، فصل‌نامه تخصصی پارک‌ها و مراکز رشد، سال ۹، شماره ۳۵، صص. ۵۸- ۵۲٫
- http://tmsc.ir
- http://oacip.com
- معمارنژاد، ع.، (۱۳۸۴)، “اقتصاد دانش‌بنیان الزامات، نماگرها، موقعیت ایران، چالش‌ها و راهکارها”، فصل‌نامه اقتصاد و تجارت نوین، شماره ۱، صص. ۱۰۸- ۸۳٫
- irna.ir
- مهدوی، ح.، شیخ زین‌الدین، م. و خدابنده، ل.، (۱۳۹۰)، “تحلیل اثربخشی پارک‌های علم و فناوری به کمک نتایج فرایند ارزیابی شرکت‌های دانش‌بنیان مستقر در پارک‌های علم و فناوری”، پارک‌ها و مراکز رشد، سال ۷، شماره ۲۷٫
- iqna.ir
- kstp.ir
- farzaninstitute.com
- dr-bahmanebrahimi.ir
- Ghorbani, Z., (2015), “Iran and knowledge-based economy: challenges and solutions”, Journal of Applied Environmental and Biological Science, vol. 5, no. 8, pp. 475-481.
- زندحسامی، ح.، (۱۳۹۴)، “نگاه نهادی به پسابرجام”، ماهنامه آموزشی، علمی خبری، تحلیلی اقتصاد دانش‌بنیان، شماره اول، صص. ۱۰۷- ۱۰۴٫
- www.worldbank.org
جهت مطالعه‌ی خلاصه‌ی مقاله بصورت اینفوگرافیک به لینک اینفوگرافیک | چالش‌های شرکت‌های دانش بنیان مراجعه فرمایید.
